Logo Universiteit Utrecht, link naar homepage

Repertorium

Collectie Sociniana Ultratraiectina

File:Fausto Sozzini.jpg

Fausto Sozzini (gravure uit 1738, graveur onbekend)

Het socinianisme is een theologische en kerkelijke stroming binnen het Protestantisme die zijn naam ontleent aan de Poolse geleerde van Italiaanse afkomst Fausto Sozzini (Socinus) (1539-1604) en diens oom Lelio (1525-1562). Fausto Sozzini betoogde in zijn hoofdwerk De Jesu Christo Servatore, gedrukt in 1594 in Polen, dat Christus niet door zijn kruisdood, maar door zijn zedelijk voorbeeld tot verlosser is geworden. Zoals alle antitrinitaristische stromingen accepteerde het socinianisme de leer van de Heilige Drie-eenheid niet. Daarnaast wees het socinianisme de leer van de incarnatie af.

Fausto Sozzini verbleef van 1579 tot zijn overlijden in 1604 in Polen. Een centrum van socianisme was de stad Raków, waar in 1602 de de Poolse Broeders de Sociaanse Academie oprichtten. In deze stad waren ook de drukkers vader en zoon Sebastian en Pavel Sternacki actief, die vele werken van Fausto Sozzini en zijn geestverwanten het daglicht lieten zien.

Het socinianisme werd in 1598 in de Nederlanden geïntroduceerd dankzij twee Polen, Ostorodt en Woidovski. Zij bezochten onder andere Amsterdam en Leiden. Op advies van de Leidse universiteit werden hun boeken in beslag genomen en werden ze de Republiek uitgezet. Sindsdien heeft het socinianisme vrijwel continu een zeer slechte reputatie gehad in de Nederduits Gereformeerde Kerk. Bij de Remonstranten hadden de sociniaanse denkbeelden meer succes.

In 1668 kwamen een aantal boeken uit de bibliotheek van domheer Van de Voordt naar de Universiteitsbibliotheek. Op bevel van het gerecht van de stad Utrecht moesten ze achter slot worden bewaard omdat er enkele sociaanse boeken bij zaten. Verspreiding van deze boeken waren verboden door de Staten van Holland en andere regeringscolleges. Deze boeken behoren tot de zeldzaamste “theologica” die de bibliotheek bezit.

Onderwerp:

sociniaanse (antitrinitaire) geschriften, zwaartepunt: Poolse antitrinitariërs

Jaar uitgave: 1575-1739
Omvang: 91 titels, waarvan 6 afkomstig uit de collectie Thomaasse
Documentsoort: gedrukt werk
Ontsluiting:

E.G. Arnold, Sociniana Ultraiecta : inventaris van gedrukte werken van sociniaanse tint en toon in de collectie van de Universiteitsbibliotheek Utrecht en de collectie Thomaasse, daarin apart begrepen. [S.l.], 1978.

De titels zijn opgenomen in WorldCat. De boeken die gedrukt zijn bij Rodecki of Sternacki zijn te vinden in de bibliografie:

Alodia Kawecka-Gryczowa, Les imprimeurs des antitrinitaires polonais Rodecki et Sternacki : histoire et bibliographie = Ariańskie oficycni wydawnicze rodeckiego i sternackiego : dzieje i bibliografia. Wroclaw [etc.], Ossolineum [etc.], 1974.

Algemene literatuur:

Wikipedia: Socinianisme

Wikipedia: Faustus Socinus

Wikipedia: Nontrinitarianism

Wikipedia: Raków

W.J. Kühler, Het Socianisme in Nederland. Leiden, 1912. (Herdruk: Leeuwarden, 1980).

J.C. van Slee, De geschiedenis van het Socianisme in de Nederlanden, Haarlem, De Erven F. Bohn, 1914.

Alodia Kawecka-Gryczowa, Les imprimeurs des antitrinitaires polonais Rodecki et Sternacki : histoire et bibliographie. Genève, 1974.

Piet Visser, “Godtslasterlijck ende pernicieus : de rol van boekdrukkers en boekverkopers in de verspreiding van dissidente religieuze en filosofische denkbeelden in Nederland in de tweede helft van de zeventiende eeuw“. [Amsterdam], 1996.

Philip Knijff, Sibbe Jan Visser, Pieter Visser, Bibliographia Sociniana : bibliographical reference tool for the study of Dutch Socinianism and Antitrinitarianism. Hilversum, Verloren; Amsterdam, Doopsgezinde Historische Kring, 2004.

Wiep van Bunge, “Socinian Manuscripts in the Dutch Republic“, in: Clandestine Philosophy: New Studieson Subversive Manuscrips in Early Modern Europe, 1620-1823. Toronto, University of Toronto Press, 2020, p.  123-142.

Opmerkingen:
Groei: incidentele aanvullingen
Overige informatie: