links: portret door Herman van der Haar uit 1917 (Collectie Universiteit Utrecht); midden: fotograaf onbekend; ex libris

Johann Josef Alois Arnold Frantzen (1853-1923)

Johann Josef Alois Arnold Frantzen werd geboren op 18 juli 1853 in Kleve (D). Hij werd leraar Duits en Frans aan het Gymnasium in Leiden en daarna in Amsterdam. In 1878 werd Frantzen benoemd tot secretaris-bibliothecaris van de Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde te Leiden. Hij promoveerde in Straatsburg in 1892. Op 7 juli 1908 werd Frantzen benoemd tot “Gewoon hoogleraar De beginselen der vergelijkende Germaanse taalwetenschap, de oude talen en letterkunde der Germaanse volken en de Hoogduitse taal- en letterkunde” aan de Universiteit van Utrecht. Frantzen ging op 17 september 1923 met emeritaat en overleed te Utrecht in hetzelfde jaar op 15 november.

Frantzen bracht een boekenverzameling over Germaanse taal- en letterkunde bijeen. In 1924 schonk E.E. Frantzen-Loba, de weduwe van prof. dr. Frantzen, de verzameling aan het Oud-Studentenfonds. Dit fonds gaf deze collectie in bruikleen aan het Frantzenfonds. De boeken werden ondergebracht in de op 6 februari 1925 geopende studiezaal voor Nederlandse en Germaanse taal- en letterkunde in het Universiteitsgebouw. Een gestage uitbreiding vond plaats door aankopen via antiquariaatscatalogi en op veilingen.

Het budget was uitermate klein: f. 300,-. Prof. Sparnaay richtte met het oog daarop de Stichting “Het Frantzenfonds” op, een boekenfonds, waarin iedere student(e) zijn/haar bijdrage jaarlijks moest storten. Dit leidde in het begin van de vijftiger jaren tot heftig verzet van de studenten. Het ‘slapende’ bestaan van deze Stichting werd op 1 februari 1988 beëindigd. De boeken van de Stichting werden aan “het Instituut” geschonken. Voorzitters van het Frantzenfonds waren o.a. Prof. H. Sparnaay en prof. dr. A. van der Lee.

Aanvankelijk werd de collectie geplaatst in het Germanistisch Instituut in Utrecht. Het Instituut Frantzen voor Duitse Taal- en Letterkunde werd in de Tweede Wereldoorlog door prof.dr. H. Sparnaay opgericht als opvolger van het Germanistisch Instituut.

In 1984 gingen allerlei vakgroepen, waaronder Duits, op in meer centrale eenheden binnen de Letterenfaculteit.

Het is niet algemeen bekend dat Frantzen zich ook bezig hield met de studie van het Provençaals en een aantal zeldzame Provençaalse uitgaven bezat, die na zijn dood door de Utrechtse Universiteitsbibliotheek zijn aangekocht. Hieronder zijn de werken van Raynouard over de poëzie en de taal van de troubadours in twaalf delen (signatuur 291 E 8-19). Deze boeken waren vroeger geschonken door koning Louis Philippe aan William Standish.

N.B. Sommige boeken vanaf 1923 hebben ten onrechte de provenance Frantzen, J. J. J. A. A. gekregen.