links: portret uit 1898 door M.W. Liernur (collectie Universiteitsmuseum Utrecht); rechts: fotograaf G.L. Mulder te Utrecht (Collectie RKD – Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis (Collectie Iconografisch Bureau), Den Haag) en ex libris

Jacob Isaak Doedes (1817-1897)

Doedes werd geboren op 20 november 1817 in Langerak als zoon én kleinzoon van een gereformeerd predikant. Zelf werd hij eveneens predikant – te Hall en Rotterdam – na een theologiestudie in Utrecht, waar hij in 1841 de doctorstitel behaalde. Zijn liefde voor de wetenschap werd beloond door de benoeming in 1859 tot hoogleraar godgeleerdheid aan zijn oude universiteit. In de jaren 1864-1865 en 1873-1874 was Doedes tevens Rector Magnificus. Hij deed verschillende belangrijke vondsten in de Universiteitsbibliotheek Utrecht. Hij had er ook een eigen werkkamer. Na zijn emeritaat in 1888 was hij op verzoek van de theologische faculteit lid van de bibliotheekraad.

Doedes werd vanaf zijn scholierentijd gefascineerd door het oude boek. Als student wist hij al beslag te leggen op het enig bekende exemplaar van een Nederlandse incunabel: Die gulden litanie vander passien ons Heeren Jhesu Christi (Antwerpen, Govaert Bac, ca. 1494). Doedes was een ijverig wetenschapper, maar meer en meer werd de keuze van de onderwerpen bepaald door items uit zijn privécollectie. Zwaartepunten in zijn bibliotheek waren oude Nederlandse bijbels en zeldzame reformatiedrukken. Veel aandacht besteedde Doedes onder meer aan de oudste uitgaven van de Heidelbergse Catechismus. Na zijn emeritaat leefde hij alleen nog voor zijn boekenverzameling. Een jaar eerder had Doedes al, als een bekroning op zijn werk, een gedrukte catalogus van zijn collectie uitgegeven onder de titel Collectie van rariora, inzonderheid godsdienst en theologie. Dat een boekenliefhebber zo zijn eigen verzameling voor het voetlicht brengt, is vrij uitzonderlijk. In 1892 verscheen zelfs een tweede vermeerderde uitgaaf, die ruim duizend titels omvatte. Zijn devies, aangebracht op zijn Ex libris was: “Sublimia curo“.

Doedes overleed te Utrecht op 19 december 1897.

Een collectie van enkele honderden oude almanakken ging als legaat naar de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde te Leiden. Verder ging de gehele collectie naar veilinghuis Beijers te Utrecht, die Doedes’ eigen catalogus herdrukte in de vorm van een veilingcatalogus, en alles in mei 1898 onder de hamer bracht. De grote bibliotheken hebben hieruit nauwelijks iets aangekocht, het merendeel kwam in handen van antiquaren om vervolgens over de hele westerse wereld verspreid te worden.

De Universiteitsbibliotheek Utrecht heeft 66 veilingnummers aangekocht op genoemde veiling en wel de meest zeldzame theologische boeken, b.v. signatuur D oct 1672 A rariora (een bijbel uit 1522).