Exterieur (foto A.W. van Leeuwen ca. 1900); interieur van het Utrechtsch Leesmuseum (Mariaplaats 22) te Utrecht omstreeks 1900: de klassiek gedecoreerde kamer van dr. G.C.J. Vosmaer, bibliothecaris van het Leesmuseum (fotograaf onbekend; collectie Het Utrechts Archief); boekstempel

Utrechtsch Leesmuseum

Het Leesmuseum in Utrecht werd opgericht in 1836 in een gebouw aan het Oudmunsterkerkhof (tegenwoordig Domplein). Het was een letterkundig- wetenschappelijk genootschap, dat voordrachten organiseerde en een bibliotheek ter beschikking had voor een meer ontwikkeld publiek.

Het museumgebouw, dat tegen de pandhof van de Dom stond, werd afgebroken in 1891. De vereniging nam toen haar intrek in het pand Keistraat 2, maar werd reeds in 1896 geliquideerd. Het Utrechtsch Leesmuseum nam de plaats van het Leesmuseum in en werd erkend bij KB van 11 juni 1896. Deze vereniging was gevestigd Mariaplaats 22 van 1896-1910 (Villa Westrenen), Biltstraat 74 van 1910-1912, Kromme Nieuwegracht 1 tot 1917 en eindelijk Kruisstraat 5 van 1917-1930. Het Utrechtsch Leesmuseum telde op 1 januari 1920 140 gewone en 22 buitengewone leden. In 1896 bestond het bestuur uit H. Royaards van Scherpenzeel, J.J.P. Valeton jr., J.H. Gallée, C.R. Merkus en G.C.J. Vosmaer (conservator). Het leesmuseum telde drie leeszalen en een spreekkamer.

Het archief van het Leesmuseum en haar voorganger werd in 1933, drie jaar na de opheffing van de vereniging, geschonken aan de Gemeente Utrecht.

Een belangengemeenschap tussen Leesmuseum en Universiteitsbibliotheek bestond al van het begin af aan, maar werd eerst in 1892 contractueel vastgelegd.

Periodieken werden eerst een maand op het Leesmuseum ter lezing gelegd of aan het eind van het jaar geschonken aan de Universiteitsbibliotheek Utrecht.