anoniem portret (collectie Iconografisch Bureau (Den Haag); cahier 32; portret op latere leeftijd (fotograaf onbekend)

Reinout Willem van Bemmelen (1904-1983)

Reinout  Willem  (Rein) van Bemmelen werd geboren in Batavia (Nederlands-Indië) op 14 april 1904 als zoon van Dr. Willem van Bemmelen, lector in de fysische geografie aan de Universiteit van Amsterdam. Na de HBS ging Van Bemmelen mijnbouwkunde studeren te Delft. Hij promoveerde daar in 1927. Van Bemmelen werd daarna wetenschappelijk hoofdambtenaar te Utrecht. Na een kort verblijf in Napels, waar hij vulkanologie studeerde ging Van Bemmelen terug naar Nederlands-Indië, waar hij voor de Dienst der Mijnbouw de geologie van Sumatra en Java in kaart bracht. In de jaren 1933-1935 studeerde hij bodemkunde aan de Technische Universiteit Wenen. In 1940 werd hij hoofd van de Vulkanologische Dienst van Nederlands-Indië. Behalve een aantal geologische kaarten publiceerde hij artikelen over vulkanotectoniek, de oorsprong van magma’s en  pyroclastische gesteenten en over structurele geologie.

Met de Japanse bezetting van Nederlands-Indië werden Van Bemmelen en zijn vrouw van 1942 tot 1945 in verschillende gevangenenkampen ondergebracht. Na de bevrijding vertrok het gezin in 1946 naar Nederland, waar ze in Den Haag gingen wonen. Daar kreeg Van Bemmelen van de Nederlandse regering opdracht alle kennis over de geologie van Nederlands-Indië te bundelen. Dit was eerder gebeurd, maar alle manuscripten hierover waren in de oorlog verloren gegaan. Van Bemmelens boek The Geology of Indonesia, dat in 1949 verscheen, werd het standaardwerk over de geologie van het toen net onafhankelijke Indonesië.

In 1949 werd Van Bemmelen onderzoeksassistent van professor S.G. Trooster aan de Universiteit van Utrecht. Na de dood van Trooster in 1950 nam hij ontslag en werd consultant bij de Bataafse Petroleum Maatschappij in Den Haag, wat hij tien jaar lang parttime bleef. In 1951 werd hij aan de Universiteit van Utrecht tot buitengewoon hoogleraar in Economische Geologie benoemd. In de zomer van 1950 deed hij samen met zijn collega Martin Rutten onderzoek op IJsland, gedreven door zijn interesse in vulkanologie. In 1955 schreven de twee onderzoekers hierover het boek Tablemountain of Northern Iceland.  Bekender is Van Bemmelen om zijn theorieën over gebergtevorming, en zijn (voor die tijd waarin platentektoniek nog omstreden was) vooruitstrevende ideeën over samenvoeging van terreinen tot continenten. In zijn boek Mountain Building zette hij in 1954 zijn zogenaamde undation-theorie uiteen. Volgens Van Bemmelen lag de oorzaak van gebergtevorming in de mantel. Door geochemische differentiatie in de mantel treden dichtheidsverschillen op die leiden tot verticale bewegingen in de mantel, die zich aan het aardoppervlak manifesteren door bewegingen van de korst. Delen van zijn theorieën en ideeën vinden nog steeds hun weerklank in de manier waarop geologen tegen de aarde aankijken als een dynamische planeet.

In 1961 werd Van Bemmelen gewoon hoogleraar in de Economische Geologie, een positie die hij tot zijn emeritaat in 1969 hield. Ook na zijn emeritaat bleef hij zich met geologisch onderzoek bezighouden. In 1972 publiceerde Elsevier zijn Geodynamic Models, waarin hij zijn eigen ideeën met de platentektoniek integreerde. Behalve de vier genoemde boeken publiceerde Van Bemmelen rond de tweehonderd artikelen. Van Bemmelen ontving de Gouden medaille van de Tsjechoslowaakse Academie van Wetenschappenen en was buitengewoon lid van de Academia Nazionale dei Lincei te Rome (Italië).

Kort na de dood van zijn vrouw in 1983 vertrok Van Bemmelen naar Oostenrijk, waar hij zijn laatste dagen doorbracht, tot hij op 19 november te Unterpirkach overleed aan kanker. Na zijn dood maakte Wibo van de Linde een reportage over de Van Bemmelens getiteld Zij Moet Eerst, waarin de controversiële rol van Rein van Bemmelen bij de euthanasie van zijn eerste vrouw wordt besproken. Van de Linde publiceerde vervolgens ook Zij moest eerst… : het dossier Van Bemmelen: een geval van euthanasie? (1984).