portret (fotograaf onbekend)

Joseph Maria Antonius Smits van Waesberghe (1901-1986)

Joseph Maria Antonius Franciscus (Jos) Smits van Waesberghe s.j. werd geboren te Breda op 18 april 1901 als zoon van een bierbrouwer. Na zijn gymnasiumopleiding aan het jezuïeteninternaat Sint-Willibrordus in Katwijk aan de Rijn, trad Jos Smits van Waesberghe (voor familie en vrienden: ‘Bep’) in 1920 in bij de jezuïeten. Als pastor volgde Smits van Waesberghe een opleiding in wijsbegeerte en theologie aan de Theologische Hogeschool te Maastricht, ca. 1920-1925. Vervolgens volgde hij een muziekopleiding en studeerde paleografie, o.a. te Utrecht. In 1933 werd Smits van Waesberghe tot priester gewijd. Daarna werd hij directeur van de muziekafdeling van het Canisiuscollege te Nijmegen. In 1953 promoveerde hij aan het Istituto Pontifico di Musica Sacra te Rome.

Prof. dr. Jos Smits van Waesberghe was een van de grondvesters van de middeleeuwse muziekwetenschap in Nederland en heeft in belangrijke mate bijgedragen aan de wederopbouw van het muziekleven na de Tweede Wereldoorlog. Zijn groot wetenschappelijk oeuvre van meer dan vierhonderd publicaties heeft een internationale vermaardheid. Als directeur van de Koninklijke Nederlandse Toonkunstenaars Vereniging, als mede-oprichter van de Nederlandse Toonkunstenaarsraad, en in vele andere bestuursfuncties heeft hij zich vooral ingespannen om de maatschappelijke positie van beroepsmusici – die destijds zeer te wensen overliet – te verbeteren. Ook heeft hij veel werk verricht voor het Concertgebouw. Smits van Waesberghe was voorzitter van de St. Gregoriusvereniging van 1958-i967.

Als directeur van de muziekafdeling van het Canisiuscollege te Nijmegen, reisde Smits van Waesberghe in de vakanties de bibliotheken van Europa af op zoek naar de bronnen van de vroegste westerse muziektheorie, die hij fotografeerde met behulp van een destijds uiterst modern Leicaapparaat. De verzamelde gegevens bundelde hij in een aantal standaardwerken. In 1947 werd hij privaatdocent; later, in 1957, buitengewoon  hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam. Zijn belangstelling ging niet uitsluitend uit naar oude handschriften, maar vooral naar de relatie tussen wat hij daarin las en de tegenwoordige tijd. Hij zocht naar de eenheid tussen muziek, dans en taal, die in het westen ten dele verloren is gegaan. Zijn onderzoeksmethodes waren zeer onorthodox, zoals met een stopwatch het wandeltempo meten van winkelende mensen in de Kalverstraat, het Eurovisie songfestival analyseren, en het Soestijkdefilé op Koninginnedag. Zo vond hij het principe van het ritme dat alle mensen is aangeboren. Hoewel Smits van Waesberghe op wetenschappelijk gebied autodidact was, kreeg zijn werk van meet af aan internationale erkenning. Hij werd onderscheiden door de Italiaanse regering, gaf colleges aan de Sorbonne te Parijs, ontving een Romeins eredoctoraat, en was lid van de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten van België. Hoewel hij in 1980 met emeritaat ging, is hij tot het laatst toe wetenschappelijk actief gebleven.

Wegens zijn verdiensten voor het muziekleven (in het bijzonder dat van Amsterdam) werd hem in 1971 de eremedaille van het Concertgebouw toegekend. Ook was hij Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw. Smits van Waesberghe overleed te Amsterdam op 9 oktober 1986.

Prof. dr. Jos Smits van Waesberghe schonk zijn collectie in 2002 aan de Eduard Reeser Stichting. Het microfilmarchief bevat foto-opnamen van middeleeuwse muziektheoretische handschriften, ten dele verloren gegaan tijdens de Tweede Wereldoorlog. De collectie is een deelcollectie van de Eduard Reeser Stichting.