vlnr: houtblok met voorstelling van Babel, detail van houtblok met voorstelling van Jozef in de put, afdruk van dit blok in de ‘Amsterdamse bijbel’ van 1657 (MAZ 2176)

De Universiteitsbibliotheek bezit 80 originele 17de-eeuwse houtblokken (houtsneden), gemaakt door Christoffel II van Sichem (ca. 1581-1658). De blokjes, verworven in december 1974, zijn elk zo’n 10-12 cm hoog, 7-9 cm breed en 1-2 cm dik. Ze tonen bijbelse voorstellingen uit het Oude en Nieuwe Testament, gekopieerd naar beroemde 16de-eeuwse prentmakers waaronder Albrecht Dürer, Hans Holbein, Hendrik Goltzius en Lucas van Leyden. De meeste voorstellingen bevatten – soms goed verstopt – Van Sichems monogram ‘CvS’, de voorstelling van het Laatste Avondmaal is voluit gesigneerd ‘C v Sichem’ met een piepklein afgebeeld mesje erachter, ter aanduiding dat hij het blok gesneden heeft.

Christoffel II van Sichem kwam uit een productief kunstenaarsgeslacht: ook zijn vader Christoffel I (1546-1624), zijn zoon Christoffel III (1618-1659) en diens zoon Christoffel IV (c. 1642-1693/98) waren prentmakers.

De bijbelvoorstellingen zijn al tijdens het leven van Christoffel II gedrukt in diverse publicaties:

• Thomas a Kempis, Qui sequitur me, Dat is: de navolginge Christi (Leuven: Jan Maes, 1628) THO ALV 76A-212
• Ludovico da Ponte, Der Zielen Lust-Hof (Leuven: Isbrandt Jacobsz. voor Pieter Jacobsz. Paets, 1629)
• Historien ende Prophecien uit der H. Schrifture ([Amsterdam]: Pieter Jacobsz. Paets, 1644) THO WRT 5-91
• Bibels Tresoor, ofte der zielen lvsthof (Amsterdam: Pieter Jacobsz. Paets, 1646)
• ’t Schat der zielen, dat is: het geheele leven ons Heeren Iesu Christi (Amsterdam: Pieter Jacobsz. Paets, 1648) (4 exemplaren in onze collectie)
• Biblia Sacra dat is De geheele Heylighe Schrifture (Amsterdam: Pieter Jacobsz. Paets, 1657), ook wel de ‘Amsterdamse bijbel’ genoemd (8 exemplaren in onze collectie)

Daarna volgden nog diverse herdrukken van deze blokken, waaronder in 1779 in de vijfde editie van Bybels lusthof bij de Utrechtse uitgever Kemink (RARIORA OCT 507). De ‘Amsterdamse bijbel’ van 1657 (Biblia Sacra dat is De geheele Heylighe Schrifture) bevat 843 verschillende houtsneden, met in totaal meer dan 1200 afdrukken, dus de bewaard gebleven 80 blokjes vormen maar een klein aandeel daarvan.

Het veelvuldige gebruik is aan de blokken ook te zien: meerdere ervan hebben barsten in het hout, afgebroken lijnen (goed te zien in omkaderingen) en krasjes (die in de afdrukken als witte streepjes zichtbaar zijn). Aan de achterzijden is modern hardboard met wit papier eroverheen aangebracht om alle blokjes op dezelfde hoogte te krijgen zodat er opnieuw mee kon worden gedrukt. Op deze manier zijn eind jaren 1980 nieuwe afdrukken met de originele blokjes gemaakt op de Victoria trapdegelpers van de Universiteitsbibliotheek.

Over de houtblokken is ons geen literatuur bekend van voordat ze in de collectie van de UB kwamen. Wel is er studie gemaakt van de voorstellingen, in het bijzonder in de licentiaatsverhandeling van Pierre Meulepas (1981). Bij het exemplaar van de ‘Amsterdamse bijbel’ van 1657 met signatuur MAZ 2176, die in bezit is geweest van G.A. van Rynberk (1875-1953, hoogleraar Geneeskunde aan de Universiteit van Amsterdam), is een handgeschreven concordantie door kunstenaar en kunstdocent Frederik A. Tepe (1873-1940) bijgevoegd. In deze concordantie geeft Tepe een (onvolledig) overzicht van de bronnen die Van Sichem heeft gebruikt voor zijn voorstellingen. In het archief van de UB bevindt zich ook een handgeschreven brief uit 1930 van Tepe aan prof. Van Rynberk, waarin hij naar deze concordantie verwijst en zich verontschuldigt dat hij geen tijd had voor nadere bestudering van de voorstellingen.