van links naar rechts: anoniem portret uit ca. 1838 (collectie Universiteit Utrecht; karikatuur van Gerrit Moll (l) en John Dalton (r) door Crichton, ca. 1831-1840; boeketiket; kaart van Abel Tasman (?) uit 1644
Gerrit Moll (1785-1838)
Gerrit (ook Gerard) Moll werd geboren te Amsterdam op 18 januari 1785. Moll studeerde aan het Atheneum in Amsterdam en in Leiden en Parijs. Op 11 december 1812 werd hij benoemd tot gewoon hoogleraar wiskunde. In 1818-1819 was hij tevens rector magnificus. In 1826 kreeg Moll een aanbod van de universiteit van Leiden, maar hij besloot in Utrecht te blijven. Om hem te bedanken schonk het stadsbestuur hem 10.000 gulden voor de aankoop van instrumenten. Moll kreeg grote bekendheid met zijn onderzoeken naar de snelheid van het geluid en zijn elektromagnetische experimenten. Verder was hij actief op het gebied van de toegepaste wetenschap: werktuig- en bouwkunde, zeevaartkunde en waterstaat. Hij schreef onder meer over stoomboten, stookkasten, brandvrije gebouwen en bliksemafleiders. Hij zat in diverse rijkscommissie, bijvoorbeeld voor het onderzoek naar rivierafleidingen, het verbeteren van zeekaarten en het examineren van zeeofficieren. In 1835 kreeg hij de leiding over een grootscheeps onderzoek naar de getijden langs de Nederlandse kust. Moll stond in wetenschappelijke kringen hoog aangeschreven. Hij was lid van talloze geleerde genootschappen in binnen- en buitenland en ontving eredoctoraten van de universiteiten van Edinburgh en van Dublin.
Moll was ook directeur van de Utrechtse Sterrenwacht, 1812-1838. Moll overleed te Amsterdam op 17 januari 1838.
Bij legaat vermaakte hij aan de Universiteit Utrecht een uitmuntende boekencollectie, fysische instrumenten afbeeldsels, enkele portretten van geleerden en andere zeldzame voorwerpen.Met uitzondering van de boeken die aldaar al aanwezig waren.
In 1973 werd de collectie Moll in bruikleen gegeven bij de bibliotheek van het toenmalige Geografisch Instituut. De collectie verhuisde in 2004 naar de nieuwbouw van de universiteitsbibliotheek in de Utrecht Science Park.
Zijn collectie is een bonte verzameling van kaarten, ook in handschrift, en tekeningen van allerlei aard. Men vindt er behalve kaarten en plattegronden in eigenlijke zin, 70 scheepbouwkundige tekeningen uit de 17e een 18e eeuw; voorts militaire kaarten, astronomische kaarten enz. Het meest curieuze stuk van deze collectie is een kaart in handschrift, gedateerd: Batavia, 8 september 1644 en getekend: Abel Tasman.
| Onderwerp: | natuurkunde, wiskunde, sterrenkunde, waterstaatkunde, scheepsbouw, aardrijkskunde; (zwaartepunt: Nederland) |
| Jaar uitgave: | 1495-1837 |
| Omvang: | ca. 1500 kaarten, prenten en atlassen; boeken: ruim 1000 titels |
| Documentsoort: | kaarten (gedrukt en manuscript), atlassen, gedrukt werk |
| Ontsluiting: | Supplementum catalogi librorum qui in Bibliotheca Universitatis Rheno-Trajectinae extant … Composuit J.J. Dodt van Flensburg. Utrecht, 1845. Met een asterisk zijn de boeken van Moll aangeduid. L.A. Reuvens, Catalogus van eene verzameling kaarten, berustende op de Bibliotheek der Utrechtsche Hoogeschool. [‘s-Gravenhage], 1850 [alleen kaarten van Nederland]. J. Harms en M. Donkersloot-de Vrij, Catalogus van de kaartencollectie-Moll. Utrecht, 1977. ontsloten via WorldCat op provenance Moll, Gerrit. In 2013 werden ruim 120 waterstaatkundige kaarten uit de collectie Moll gedigitaliseerd en geprojecteerd in Google Earth (in samenwerking met de Hogeschool Utrecht). |
| Algemene literatuur: | Handschriften en oude drukken in de Utrechtste Universiteitsbibliotheek. Utrecht, 1984, 308-313. Vier eeuwen Universiteitsbibliotheek Utrecht. Utrecht, 1986, 185-186. P.H.v. C[ittert], J.G. v.Cittert]-Eymers], “Een geschenk herkend”, in: Maandblad van “Oud-Utrecht” 28 (1955), no. 9, p. 76-77 [betreft een staande klok uit het legaat van prof. Moll]. “Gerrit Moll (1775-1838)”, in: F. ten Doesschate, De Utrechtsche Universiteit en de geneeskunde 1636-1900. Nieuwkoop, 1963, p. 66-68. J.G. van Cittert-Eymers, “G. Moll“, in: Scientiarum historia : driemaandelijks tijdschrift voor de geschiedenis van de geneeskunde, wiskunde en natuurwetenschappen 10 (1968) 60-67. P.P. [Pierre Pesch], “Collectie Prof. G. Moll”, in”Handschriften en Oude Drukken van de Utrechtse Universiteitsbibliotheek. Utrecht, Universiteitsbibliotheek, 1984, p. 308-313. H.A.M. Snelders, “The electromagnetic experiments of the Utrecht physicist Gerrit Moll (1785-1838)”, in: Annals of science : a quarterly review of the history of science since the Renaissance 41 (1984) 35-55. A. v. H[elden], “Gerard (Gerrit) Moll, 1785-1838“, in: A history of science in the Netherlands. Leiden, 1999, p. 531-534. Paul van den Brink, “Gerrit Moll en de geschiedenis van de kartografie“, in: Bijzonder onderzoek : een ontdekkingsreis door de Bijzondere Collecties van de Universiteitsbibliotheek Utrecht. Utrecht, 2009, 78-83. Patricia Faasse, “Gerrit Moll”, in: Profiel van een faculteit : de Utrechtse bètawetenschappen 1815-2011. Hilversum, Verloreb, 2012, 25-32. Huib J. Zuidervaart & Rob H. van Gent, “1806-1818: Gerrit Moll”, in: Between rhetoric and reality: instrumental practices at the Astronomical Laboratory of the Amsterdam Society ‘Felix Meritis’, 1786-1889. Hilversum, Verloren, 2013, 84-81. Moll collection (webpage Utrecht University Library Special Collections) |
| Opmerkingen: | de meeste kaarten zijn bijeengeplaatst op signatuur: Moll …; enkele kaarten staan op signatuur MAG: T oct 503-528 (Rariora); voor brieven van en aan Gerrit Moll zie Universiteitsbibliotheek Utrecht Hs 1872 en 8 B 1-5. De boeken zijn in het Supplementum van 1845 steeds met een asterisk aangeduid |
| Groei: | afgesloten |
| Overige informatie: | jaar schenking: 1838 en 1864; de kaarten zijn in 1973 in bruikleen gegeven aan het Geografisch Instituut (thans in de Universiteitsbibliotheek Utrecht) |