steendruk door P.W. v.d. Weyer, vermoedelijk ca. 1865; boekstempels
Sonnenborgh
In 1854 werd dankzij de inspanningen van de Utrechtse meteoroloog en sterrenkundige Christophorus Henricus Didericus Buys Ballot (1817-1890), een modern ingericht meteorologisch en sterrenkundig observatorium bovenop het voormalig stadsbolwerk Sonnenborgh gebouwd. Nadat de meteorologen in 1897 naar een nieuw gebouw in De Bilt waren vertrokken, bleven de sterrenkundigen in Sonnenborgh achter. Sonnenborgh ontwikkelde zich in de loop der jaren tot één van de belangrijkste centra van sterrenkundig onderwijs en onderzoek in Nederland.
Ook nadat het Sterrenkundig Instituut in 1987 naar De Uithof verhuisde, om de samenwerking met het in 1965 opgerichte Laboratorium voor Ruimteonderzoek (nu Stichting Ruimte Onderzoek Nederland) te bevorderen, heeft Sonnenborgh haar plek als ‘sterrenkundig centrum’ nog steeds behouden.
In 2001 werden tijdens restauratiewerkzaamheden de resten aangetroffen van het eerste chemisch laboratorium in Utrecht. Dit werd rond 1695 in dit bolwerk gevestigd en stond onder leiding van Prof. Johann Conrad Barchusen.
In 2011 werd besloten tot sluiting van het Sterrenkundig Instituut. Het Utrechts sterrenkundig onderzoek wordt voortgezet in Leiden en bij de andere instituten van de Nederlandse Onderzoekschool voor Astronomie (NOVA).
Het grootste deel van de sterrenkundige collectie in Utrecht wordt gevormd door het bezit van het Sterrenkundig Instituut, dat vrijwel in zijn geheel in de Universiteitsbibliotheek is opgenomen. De rijkdom van deze collectie is voor een belangrijk deel te danken aan de aankopen en schenkingen van haar vroegere directeuren. Onder deze moet met name Jean Abraham Chrétien Oudemans (1827-1906), directeur van de sterrenwacht van 1875 tot 1898, genoemd worden.
Nog steeds herinneren de roze etiketjes voorin vele achttiende- en negentiende-eeuwse drukken aan de boeken uit zijn eigen bezit. Ook zijn opvolger Albertus Antonie Nijland (1868-1936), directeur van 1898 tot aan zijn dood, verrijkte de bibliotheek naast de reguliere aankopen zo nu en dan met een bijzonder werk. Zo verwierf hij voor de sterrenwachtbibliotheek tegen het einde van zijn loopbaan een schitterend ingekleurd exemplaar van de Harmonia macrocosmica (1660/1661) van de Duits-Nederlandse kosmograaf Andreas Cellarius (ca. 1596-1665).
| Onderwerp: | cartografie, astronomie |
| Jaar uitgave: | 1650-ca. 2000 (kaarten), 1545-ca. 2000 (gedrukt werk) |
| Omvang: | ca. 125 kaarten, 9 handschriften; boeken en tijdschriften: 232 titels |
| Documentsoort: | gedrukte kaarten, gedrukt werk; handschrift: o.a. 3 dagboeken met sterrekundige aantekeningen, 1834-1851 |
| Ontsluiting: | deels ontsloten (boeken en handschriften) via WorldCat op provenance Sterrewacht Zonnenburg (Utrecht) Lijst van tijdschriften in het astronomisch observatorium (sterrenwacht) te Utrecht. Utrecht, 1934. |
| Algemene literatuur: |
‘Sonnenborgh’ : de Utrechtse Sterrewacht en haar geschiedenis, 1642-1853-1977. Utrecht, [1977]. H.A.M. Snelders, “Sterrenwacht Sonnenborgh”, in: Tussen ivoren toren & grootbedrijf : de Utrechtse Universiteit. 1936-1986 (onder red. van H.W. von der Dunk, W.P. Heere, A.W. Reinink, Maarssen, 1986, p. 404-408. C. de Jager, H.G. van Bueren, M. Kuperus, Bolwerk van de sterren. Amersfoort, Bekking, 1993. Robert Wielinga, “Sonnenborgh : bolwerk van de sterren”, in: Monumenten 30 (2009), nr. 4, p. 20-23. Robert H. van Gent, “Vier eeuwen de hemel geobserveerd en in kaart gebracht: Utrechtse collecties oude sterrenkundige drukken“, in: Bijzonder onderzoek : een ontdekkingsreis door de Bijzondere Collecties van de Universiteitsbibliotheek. – Utrecht, 2009, p. 162-167. |
| Opmerkingen: | o.a. geplaatst op de signaturen BAV 8337-8390, ODZ 707-708, ODJ … , ODU … en KAART: Sonnenborgh … de vogende handschriften kunnen genoemd worden: G.R. Fockens, observator. Dagboek der sterrekundige waarnemingen, gedaan op de Sterrewacht te Utrecht, vanaf 1 April 1834. [Utrecht, 1834-1835]. UBU Hs 17 B 130. Dagboek der sterrekundige waarnemingen, gedaan op de Sterrewacht te Utrecht. Door G.R. Fockens, observator. UBU Hs 17 B 131. [Dagboek der sterrekundige waarnemingen, gedaan op de Sterrewacht te Utrecht]. [Door A. C. Rueb]. UBU Hs 17 B 132. (Waarnemingen lopen van zondag zaterdag 1 augustus 1840 tot en met 24 mei 1851). |
| Groei: | afgesloten |
| Overige informatie: | de kaarten van de Utrechtse sterrenwacht zijn in 2008 overgeplaatst naar de Universiteitsbibliotheek. |